NICHOLAS T. WRIGHT – Zaskakująca nadzieja | Filip Sylwestrowicz
|
Trudno jest mówiąc o zmartwychwstaniu we współczesnych dyskusjach teologicznych pominąć wkład N.T. Wrighta, wybitnego badacza zajmującego się zwłaszcza korpusem listów apostoła Pawła, ale też Ewangeliami. Z jednej strony jest to głos biblisty, zainteresowanego przede wszystkim tym, jak rozumiał zmartwychwstanie wczesny Kościół, jego obserwacje mają więc duże znaczenie dla zrozumienia korzeni naszej wiary. Z drugiej strony jest on w tej chwili jednym z najbardziej prominentnych zwolenników konserwatywnego stanowiska w kwestii zmartwychwstania i zabiera głos w kontekście sporów aktualnych dla współczesnego chrześcijaństwa. Biogram Jego pełne imię brzmi Nicholas Thomas Wright. Urodził się 1 grudnia 1948 roku w Morpeth w Northumberland. Studiował literaturę klasyczną i teologię na Uniwersytecie w Oxfordzie, w 1981 roku uzyskał tam tytuł doktora filozofii, a w 2000 roku doktora teologii. Karierę akademicką rozpoczął w 1975 roku jako asystent w Kolegium Merton Uniwersytetu w Oxford. Później wykładał m. in. w Cambridge i na Uniwersytecie McGill w Montrealu. Równolegle do kariery akademickiej podjął służbę w Kościele Anglikańskim. W 1975 roku został ordynowany na diakona, rok później przyjął święcenia kapłańskie, a w 2003 roku został biskupem Durham. Urząd ten pełnił do 2010 roku, kiedy zrezygnował z niego w celu poświęcenia się w całości pracy akademickiej. Od tego czasu jest profesorem Nowego Testamentu i wczesnego chrześcijaństwa w Kolegium św. Marii Uniwersytetu w St Andrews. Publikacje Swoje poglądy na temat zmartwychwstania N.T. Wright wyraził w trzecim tomie serii Christian Origins and the Question of God zatytułowanym The Resurrection of the Son of God. Ta monumentalna książka została opublikowana w 2003 roku i jest wyczerpującym studium kwestii zmartwychwstania. Dzieli się na pięć części, pierwsza z nich zarysowuje tło problemu, przedstawia poglądy ówczesnego świata pogańskiego na życie po śmierci, jego obraz w Starym Testamencie oraz w judaizmie okresu drugiej świątyni. W kolejnych częściach N.T. Wright przedstawia wizję zmartwychwstania u Pawła oraz w innych pismach wczesnochrześcijańskich, poddaje analizie historie wielkanocne zawarte w czterech Ewangeliach oraz zastanawia się nad znaczeniem tej ewangelicznej relacji. W 2006 roku wspólnie z J.D. Crossanem wydał książkę The Resurrection of Jesus, która jest swojego rodzaju dialogiem pomiędzy reprezentowanymi przez nich skrajnie odmiennymi podejściami do kwestii zmartwychwstania. O ile J.D Crossan uważa zmartwychwstanie za jeden ze sposobów pierwszych chrześcijan na wyrażenie obecności królestwa bożego na ziemi, to N.T. Wright sądzi, że wiara w literalne zmartwychwstanie jest integralnym i niezbywalnym elementem chrześcijaństwa. W 2008 uroku ukazała się książka Surprised by Hope: Rethinking Heaven, the Resurrection, and the Mission of the Church, która jest zwięzłą prezentacją myśli wyrażonych w The Resurrection of the Son of God skierowaną do szerszego grona czytelników, niekoniecznie zainteresowanych pełną akademicką dyskusją. Światopogląd i historia Istotną częścią argumentacji N.T. Wrighta jest jego pojmowanie roli historyka oraz ograniczeń związanych ze światopoglądem. W Surprised by Hope przedstawia problem z opisami zmartwychwstania za pomocą analogii do historii o spotkaniu Ludwiga Wittgensteina i Karla Poppera 25 października 1946 roku. Chociaż wydarzenie to miało wielu świadków, jednak relacje o nim bardzo się różnią. Historycy mogą ustalić najbardziej prawdopodobną wersję wydarzeń, natomiast nie mogą zaoferować nam całkowitej pewności dotyczącej tego, co miało wtedy miejsce. Rzecz jasna historia różni się znacząco od nauk przyrodniczych, ponieważ wydarzenia nie mogą zostać powtórzone. Wright wskazuje jednak też na ograniczone zastosowanie w niej zasady analogii – pewne rzeczy zdarzają się tylko raz i nie ma dla nich dobrych paraleli. Zatem trudno zbyć zmartwychwstanie konstatacją, że zmarli wedle naszej najlepszej wiedzy nie wracają do życia. Takie stanowisko nie wynika jego zdaniem z samej analizy historycznej, ale z założeń światopoglądowych. To prowadzi nas do istoty projektu Wrighta. Nie jest nią udowodnienie zmartwychwstania Chrystusa z jakiegoś neutralnego punktu widzenia, ale pokazanie, że alternatywne wyjaśnienia fenomenu chrześcijaństwa i przekonania o zmartwychwstaniu Chrystusa nie są przekonujące. Zdaniem Wrighta argumenty natury historycznej wskazują na to, że grób Jezusa był pusty a uczniowie doświadczyli spotkania z nim. Najbardziej spójnym wyjaśnieniem jest w jego opinii chrześcijańska opowieść o zmartwychwstaniu. Starożytny świat i zmartwychwstanie N.T. Wright poświęca dużo uwagi światu w jakim narodziła się chrześcijańska doktryna zmartwychwstania. Pokazuje, że samo słowo zmartwychwstanie oznaczało konkretnie nowe życie w ciele po jakiegokolwiek rodzaju egzystencji pośmiertnej. Zarówno Żydzi jak i poganie jego zdaniem rozumieli to słowo w ten sposób. Samą duchową egzystencję pośmiertną wyrażano za pomocą innych zwrotów. Poglądy świata pogańskiego na temat zmartwychwstania mogły się różnić w szczegółach, jednak, jak zauważa Wright, były one zgodne co do tego, że nie może mieć ono miejsca. Zmartwychwstanie było możliwe jedynie w myśli żydowskiej, jednak pojmowała ona je w sposób odmienny od chrześcijan – było wydarzeniem mającym mieć miejsce u końca czasów. Zmartwychwstanie mesjasza w połowie historii jako pierwocina przyszłego zmartwychwstania jest zdaniem Wrighta zupełnie oryginalną myślą chrześcijańską nie mającą precedensu w judaizmie. Te obserwacje na temat świata starożytnego mają dwojakie znaczenie: (1) Pokazują, że współczesny sceptycyzm wobec fizycznego zmartwychwstania nie jest w żaden sposób nowym zjawiskiem. Starożytni doskonale zdawali sobie sprawę, że zmarli nie wracają do życia w ciele – jedynie Żydzi w ówczesnym świecie byli przekonani, że jest to możliwe, ale i oni wierzyli że stanie się tak dopiero u końca świata. Opisy Ewangeliczne Kolejnym obiektem zainteresowania Wrighta są same ewangeliczne opisy zmartwychwstania Chrystusa. Wymienia cztery szczególne cechy tych opisów, które pokazują ich wyjątkowy charakter: (1) Stosunkowo małą ilość cytatów ze Starego Testamentu. O ile inne części Ewangelii są nimi nasycone, to same opisy zmartwychwstania zawierają ich zadziwiająco mało. Autorzy Ewangelii zadają sobie wiele trudu aby pokazać wypełnienie się Pism w poszczególnych etapach życia Jezusa, ale w tych konkretnie fragmentach są bardzo oszczędni we wskazywaniu takich nawiązań. Wszystko to zdaniem Wrighta świadczy o tym, że są to wyjątkowo wczesne tradycje chrześcijańskie, starsze niż reszta tekstu Ewangelii. Przedstawiają one autentyczny zapis doświadczenia pierwszych chrześcijan jeszcze nie poddany teologicznej obróbce. Zmartwychwstanie jako fundament nadziei Zdaniem N.T. Wrighta zmartwychwstanie jest centralnym przekonaniem chrześcijańskim, bez którego cała wiara nie ma sensu. Jest podstawą nadziei, która stanowi sedno tej wiary. W tym punkcie rozważania biblisty i historyka łączą się z potrzebami i problemami współczesnego człowieka. Według Wrighta współczesny świat – nie wyłączając współczesnych chrześcijan – zupełnie nie rozumie przesłania chrześcijaństwa. Ostrze polemiki Wrighta zwraca się w szczególności przeciw powszechnej koncepcji, że ostatecznym celem chrześcijaństwa jest pójście do nieba po śmierci. Jest to jego zdaniem bardzo poważne niezrozumienie chrześcijańskiej nadziei jaką jest odnowiony świat, eschatologiczne zjednoczenie nieba i ziemi oraz odnowione, zmartwychwstałe ciała. Niebo jest w języku Nowego Testamentu ekwiwalentem Bożej obecności. Tymczasowe przebywanie zmarłych świętych z Bogiem w niebie nie jest ich ostatecznym przeznaczeniem, ale oczekiwaniem na pełną realizację królestwa Bożego na ziemi. Bardzo ciekawym wątkiem w jego myśli jest przekonanie, że nadzieję na zmartwychwstanie należy umieścić w kontekście eschatologicznej nadziei na odnowę świata. Myśl teologiczna zdaniem Wrighta nie powinna wychodzić od indywidualnej nadziei i zmierzać ku nadziei odnowy całego stworzenia. To raczej przyszła odnowa świata jest właściwym kontekstem dla mówienia o indywidualnej nadziei. Myśl ta – jak zauważa sam Wright – jest nawiązaniem do teologii Wolfharta Pannenberga oraz Jürgena Moltmanna. Innym istotnym wątkiem jest pokazanie, że zmartwychwstanie Chrystusa ma kluczowy wpływ na postępowanie w doczesnym świecie. Według Wrighta poprawnie zrozumiana eschatologia chrześcijańska pozwala na wyminięcie Scylli i Charybdy eskapizmu oraz nadmiernego optymizmu wobec przyszłości świata. Chrześcijanie żyją pomiędzy inaugurującym królestwo niebios zmartwychwstaniem Chrystusa a jego powtórnym przyjściem. Świadomość, że Chrystus nie jest jeszcze obecny pośród nas w taki sposób w jaki ma być w przyszłości, chroni przed nadmiernym optymizmem i wiarą w zrealizowanie utopii ludzkimi wysiłkami. Z drugiej jednak strony królestwo zostało zainaugurowane, a chrześcijanie są jego obywatelami i przedstawicielami, tak jak koloniści reprezentowali Rzym w Filippi. Doczesny wysiłek ma znaczenie, ponieważ trudzimy się dla królestwa Bożego. W tym kontekście profesor Wright polemizuje ze środowiskami fundamentalistycznymi w Ameryce i powszechnym w nich przekonaniem o pochwyceniu Kościoła. Opiera się ono w jego opinii na zupełnym niezrozumieniu czym jest paruzja. Według niego słowo to oznacza: (1) Cudowną, zbawczą obecność bóstwa. Kiedy więc Nowy Testament mówi o paruzji, nie chodzi o przyjście Jezusa aby zabrać wierzących z tego świata, ale o jego przyjściu aby objąć pełnię władzy nad tym światem. Szczególnym obiektem niezrozumienia są jego zdaniem słowa z 1 Tes 4,17: (…) porwani będziemy w obłokach w powietrze, na spotkanie Pana (…). Tłumaczy je zdaniem Wrighta zwyczaj witania króla przybywającego z wizytą poza bramami miasta. Paweł nie miał więc na myśli, że Chrystus przyjdzie zabrać swoich wiernych, ale że przyjdzie jako król dotąd sprawujący władzę z dala. Podsumowanie N.T. Wright jest gorącym obrońcą przekonania o dosłownym rozumieniu zmartwychwstania Chrystusa. Podejmuje tę dyskusję na najwyższym poziomie akademickim, co czyni jego głos wyjątkowo cennym i ciekawym. W szczególności jego analiza ewangelicznych opisów zmartwychwstania jest bardzo zajmująca i głęboko przemyślana. Wartością jego ujęcia problemu jest jego holistyczność, dogłębna znajomość zarówno samej wczesnochrześcijańskiej tradycji jak i starożytnego kontekstu. Refleksje Wrighta nie ograniczają się do biblistyki, ale mają także wymiar duszpasterski i teologiczny. Podejmują dialog z jednymi z najważniejszych teologów ubiegłego wieku, pokazując, że chrześcijańska nadzieja dotyczy odnowy całego świata, a nie jedynie życia wiecznego. Wright wskazuje też na to, jak klasyczna doktryna zmartwychwstania została zdeformowana we współczesnym myśleniu oraz na to, że może być ona odpowiedzią na egzystencjalne problemy współczesnego człowieka. Bibliografia Wright N.T., Surprised by Hope. Nowy Jork, 2008. Filip Sylwestrowicz – urodzony w Warszawie, student MISH na Uniwersytecie Warszawskim. Interesuje się teologią i biblistyką. Miłośnik kawy i dobrych książek. |