WOLFHART PANNENBERG – Zmartwychwstanie jako historia | Filip Lipiński

Kolejny raz na łamach naszego pisma przychodzi mi zmierzyć się z niezwykłą postacią niemieckiej teologii ewangelickiej, Wolfhartem Pannenbergiem. Ten wybitny teolog, który pozostawił po sobie niezwykle obszerną bibliografię, bo zawierającą aż 645 publikacji naukowych, stał w zdecydowanej opozycji do dwóch najpopularniejszych nurtów teologicznych epoki, mianowicie, do teologii Karla Bartha, a także Rudolfa Bultmanna. Na początek w wielkim skrócie postaram się przybliżyć życiorys Pannenberga.

Wolfhart Pannenberg przyszedł na świat w Szczecinie (ówczesny Stettin) 2 października 1928 roku. Pochodził ze zlaicyzowanej rodziny. Mimo chrztu w Kościele ewangelickim, nie przejawiał zbyt dużej aktywności religijnej. W 1942 wraz z rodziną przeniósł się do Berlina. Na religjność Pannenberga wpływ miały dwa wydarzenia. Pierwszym był nalot bombowy z 1944, z którego ledwo uszedł z życiem, a drugim zachód słońca z 6 stycznia 1945 roku, który, jak wyznawał sam teolog, rozsadził jego horyzonty duchowe. Pod koniec wojny Pannenberg został wcielony do Wehrmachtu. Nie podzielił losu swoich przyjaciół, którzy zginęli z rąk Armii Czerwonej, został skierowany na zachód i dość szybko się poddał. Po wojnie rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie, jednak zorientowawszy się w polityce komunistów, wyjechał do Getyngi, a potem do Heidelbergu, gdzie ukończył studia teologiczne doktoratem Die Prädestinationslehre des Duns Scotus (Nauka Dunsa Szkota o predestynacji). Dwa lata po obronie doktoratu Pannenberg uzyskał habilitację na podstawie pracy Analogie und Offenbarung. Eine kritische Untersuchung zur Geschichte des Analogiebegriffs in der Lehre von der Gotteserkenntnis (Analogia i objawienie. Krytyka pojęcia analogii w poznaniu Boga). Miejscem, które na stałe wiąże się z jego nazwiskiem jest Monachium i tamtejszy uniwersytet. Pannenberg był jednym z inicjatorów powołania tam wydziału teologii ewangelickiej. Najważniejsze prace Pannenberga to Objawienie jako historia (Offenbarung als Geschichte) napisane wraz z innymi teologami z tzw. kręgu Pannenberga, i trzytomowa Teologia systematyczna (Systematische Theologie). Na gruncie niemieckiej teologii ewangelickiej Pannenberg pozostawał z jednej strony myślicielem osamotnionym, a z drugiej bardzo oryginalnym. Zmarł w Monachium 4 września 2014 roku.

Kwestia zmartwychwstania jest niezwykle istotna w teologii Wolfharta Pannenberga. Stanowi ona o całej koncepcji objawienia, jako historii, którą teolog, wraz z całym kołem Pannenberga wytworzył w toku swojej pracy naukowej.

Dla Wolfharta Pannenberga zmartwychwstanie Chrystusa jest, zgodnie z głównymi koncepcjami teologa, faktem historycznym. Stanowi ono w jego teologii wydarzenie, w którym zostają wypełnione wszelkie proroctwa Izraela. Jest ono fundamentem wiary chrześcijańskiej. Zmartwchwstanie, wskrzeszenie Chrystusa z martwych, jest wydarzeniem publicznym mającym miejsce w historii, do którego ma dostęp każdy człowiek. Pogląd ten stanowi istotną kontrę dla myśli Rudolfa Bultmanna. Głównym zarzutem wysuwanym przez Pannenberga wobec Bultmanna jest to, że zmartwychwstanie, rozumiane jako egzystencjalne doświadczenie uczniów Chrystusa, stałoby się zrozumiałe i dostępne jedynie dla wąskiej grupy. Zmartwychwstanie, jako objawienie Boga w Chrystusie, musi być zatem wydarzeniem publicznym, dostępnym dla każdego, mającym miejsce w historii.

Pannenberg zauważa, że samo pojęcie zmartwychwstania jest używane metaforycznie. W tradycji zarówno żydowskiej, jak i greckiej śmierć pojmowana była jako sen. Zmartwychwstanie [Auferstehen] jest tożsame ze wskrzeszeniem [Auferwecken], co alegorycznie można traktować, jako przebudzenie z martwych. Zmartwychwstanie jest jednak metaforą jedynie w aspekcie nazewnictwa. Samo w sobie, jako wydarzenie, nie jest czymś nierealnym lub mitycznym.

Wolfhart Pannenberg przyjmuje naukę o pustym grobie. Uważa on, że zarówno odnalezienie pustego grobu, jak i późniejsze ukazywanie się Chrystusa na ziemi to fakty historyczne. Nie uznaje jednak interpretacji zmartwychwstania reprezentowanej przez niektóre nurty fundamentalistyczne. Teolog stosuje, za apostołem Pawłem, rozróżnienie pomiędzy ciałem fizykalnym – σῶμα ψυχικόν [natürlicher Leib], a ciałem duchowym – σῶμα πνευματικόν [geistlicher Leib]. Podstawą tego twierdzenia są fragmenty zawarte w Nowym Testamencie, w szczególności w 1 Kor 15, 35-44. Pannenberg uważa, że zarówno zmartwychwstanie, o którym mowa w przypadku historii Chrystusa, jak i późniejsze objawienie się zmartwychwstałego Zbawiciela (np. Pawłowi) dotyczy ciała duchowego. Podążając za myślą apostoła Pawła, Pannenberg twierdzi, że zmartwychwstanie to nowe życie w nowym ciele. Zmartwychwstały nie powraca do swego poprzedniego, martwego i rozkładającego się ciała.

Dla Pannenberga zmartwychwstanie stanowi punkt, w którym wypełnia się ziemskie posłannictwo Jezusa. Nie można go odłączać od całego żywota Zbawiciela. Cała misja Chrystusa jest, w charakterystyczny dla Pannenberga sposób, dziejową jednością. Zmartwychwstanie jest nie do rozdzielenia [untrennbar] od samej osoby Chrystusa i Jego ziemskiego życia, a w szczególności od śmierci krzyżowej. W zmartwychwstaniu objawia się bowiem ludzkości Boże działanie, Jezus uwidacznia się jako Chrystus, jako ten, który został przez Boga posłany, aby zbawić świat. W zmartwychwstaniu wszelkie oskarżenia, które padały pod kątem Jezusa ze strony Żydów i Rzymian zostają obalone. Poprzez wskrzeszenie z martwych, Jezus zostaje usprawiedliwiony przez Boga w oczach ludzkości. Dla świata, poprzez zmartwychwstanie, nie jest On jedynie politycznym przestępcą, lub wodzem jakiejś żydowskiej sekty, a prawdziwym Bożym Synem, w którym dokonuje się objawienie. Zmartwychwstanie jest jednocześnie u Pannenberga początkiem czasów ostatecznych.

Według Pannenberga, bez zmartwychwstania, rozumianego jako powszechne wydarzenie w historii, wszelka działalność Chrystusa pozostałaby nieodkryta, a przez to jedność Chrystusa z Bogiem stałaby się niewiarygodna. Zmartwychwstanie stanowi potwierdzenie Królestwa Bożego, którego początek ma miejsce jeszcze za życia Jezusa na ziemi. Z tego powodu stało się ono fundamentem wiary chrześcijańskiej. W powstaniu z martwych należy widzieć, tak jak zdaniem teologa widzieli to pierwsi chrześcijanie, wypełnienie się Bożego dzieła zbawienia. Zdaniem Pannenberga, z tego powodu, dla pierwszych chrześcijan kwestia wiary, bądź niewiary w zmartwychwstanie Chrystusa miała charakter fundamentalny i była tożsama z samym uznaniem Jezusa za swego Zbawiciela.

Bibliografia:

Pannenberg, Wolfhart (Red.), Offenbarung als Geschichte, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 1982.
Pannenberg, Wolfhart, Die Gottheit Jesu Christi [in:] Systematische Theologie: Band 2, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 1991.
Pannenberg, Wolfhart, Wskrzeszenie Jezusa jest fundamentem wiary chrześcijańskiej [w:] Węcławski, Tomasz, Piotrowski, Eligiusz (red.), Praeceptores. Teologia i teologowie języka niemieckiego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 2007.

Filip Lipiński – urodzony w Bełchatowie, absolwent etnologii na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, student teologii ewangelickiej w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej. Pasjonuje się filozofią, historią, muzyką klasyczną. Lubi koty.